Το «ΣΚΑΚΙ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ» και η πρώτη σύγχρονη σκακιστική παρτίδα - Ισπανία, τέλη του 15ου αιώνα

(Η ανάρτηση αυτή αποτελεί αναδημοσίευση παλιότερης εργασίας μου πάνω σε αυτό το θέμα.)

Ο τόπος. Βαλένσια, Ισπανία

Ο χρόνος. Περίπου το 1475

Οι πρωταγωνιστές.
Φρανσέσκ ντε Καστέλβι (Francesc de Castellvi, ;-1506), σύμβουλος στην αυλή του βασιλιά Φερδινάνδου, συζύγου της Ισαβέλας (το περίφημο ζεύγος των Καθολικών Βασιλέων).
Μπερνάτ Φενολιάρ (Bernat Fenollar, 1435/1440-1516/1527), γραμματέας του Φερδινάνδου, ιερέας, υπεύθυνος εκκλησιαστικής χορωδίας, καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο της Βαλένσια, προστάτης των Γραμμάτων και των Τεχνών στην πόλη.
Ναρσίς Βινιόλες (Narcis Vinyoles, 1442/1447-1517), πολιτικός, συγγραφέας και ανώτατος δικαστικός.

Οι τρεις αυτοί ισχυροί άνδρες της εποχής έμελλαν να συνδέσουν το όνομά τους με ένα σημαντικότατο γεγονός στην ιστορία του σκακιού: την πρώτη καταγραμμένη παρτίδα με τους σύγχρονους κανόνες! Αλλά και την ισχυρή ένδειξη ότι το σύγχρονο σκάκι γεννήθηκε στην Βαλένσια της Ισπανίας!


Αλλά ας δούμε την ιστορία:
Μέχρι περίπου την εποχή εκείνη το σκάκι παιζόταν πάνω στα μεσαιωνικά πρότυπα. Το μεσαιωνικό σκάκι ήταν κατ’ ευθείαν απόγονος του αραβικού και είχε έρθει στην Ευρώπη μαζί με την κατάκτηση της Ισπανίας από τους Άραβες, περίπου τον 8ο με 9ο αιώνα. Το μεσαιωνικό σκάκι, όπως και το αραβικό, ήταν αρκετά αργό και η δύναμη των κομματιών περιορισμένη. Ο Πύργος, ο Ίππος και ο Βασιλιάς κινούνταν με τον ίδιο τρόπο όπως και σήμερα, όμως η Βασίλισσα (Φερς στο αραβικό σκάκι) κινούνταν μόνο ένα τετράγωνο διαγώνια, ο Αξιωματικός (Αλφίλ) κινούνταν μόνο δύο τετράγωνα διαγώνια, το πιόνι δεν είχε δικαίωμα κίνησης κατά δύο τετράγωνα και δεν υπήρχε ροκέ. Σε ορισμένες μορφές σκακιού εκείνης της εποχής υπήρχαν διάφορα άλλα κομμάτια, όλα όμως με περιορισμένη ακτίνα δράσης.

Την εποχή όμως που φαίνεται να δρουν οι ήρωές μας όλα αλλάζουν. Η Βασίλισσα αποκτάει την ικανότητα να δρα προς όλες τις κατευθύνσεις και να γίνεται το πανίσχυρο κομμάτι που ξέρουμε σήμερα. Ο λόγος; Κανείς δεν είναι σίγουρος. Εικασίες υπάρχουν πολλές. Μια από αυτές είναι πολύ λογική. Μια και η πρώτη παρτίδα με τους σημερινούς κανόνες που έχουμε προέρχεται από την Ισπανία είναι λογικό να θεωρήσουμε ότι αυτό που δημιούργησε τη σύγχρονη Βασίλισσα μπορεί να ήταν ο σεβασμός που ένιωθαν οι Ισπανοί για την Ισαβέλα, την πρώτη ισχυρή βασίλισσα της χώρας, η οποία είχε ανέβει στο θρόνο μόλις ένα χρόνο πριν, το 1474! Υπάρχει άφθονη βιβλιογραφία πάνω σε αυτό το θέμα, η οποία όμως θα ξεπερνούσε τις απαιτήσεις αυτού του άρθρου.

Το αποκορύφωμα, αλλά και η ισχυρότερη ένδειξη, της γέννησης του σύγχρονου σκακιού στη Βαλένσια της Ισπανίας θα έρθει περίπου 20 χρόνια μετά, το 1495, όταν ο Francesch Vicent από τη Βαλένσια θα εκδώσει το πρώτο βιβλίο για το σύγχρονο σκάκι με τίτλο Llibre dels jochs partitis dels scachs en nombre del 100, που ήταν επίσης και η πρώτη έντυπη μελέτη για το σκάκι που έχει γίνει ποτέ. Στο βιβλίο αυτό , το οποίο δυστυχώς έχει χαθεί, περιέχονταν 100 σκακιστικά προβλήματα, 78 από τα οποία αφορούν στο σκάκι όπως παίζεται σήμερα.


Η παρτίδα
Η παρτίδα είναι στην πραγματικότητα ένα ποίημα, κυριολεκτικά! Ένα πανέμορφο ποίημα το οποίο χρησιμοποιεί το σκάκι σαν μια αλληγορία του έρωτα. Ο τίτλος του είναι escacs d’amor, δηλαδή Σκάκι της αγάπης. Οι τρεις δημιουργοί του το συνέλαβαν ως μια παρτίδα ανάμεσα στον Καστέλβι (που παίζει με τα Λευκά και αναπαριστά τον Άρη και τον Έρωτα) και τον Βινιόλες (που παίζει με τα Μαύρα και αναπαριστά την Αφροδίτη και τη Δόξα). Ο Άρης προσπαθεί να κερδίσει την αγάπη της Αφροδίτης, ενώ ο Ερμής (που τον αναπαριστά ο Φενολιάρ, ισχυρός σκακιστής της εποχής) παίζει το ρόλο του ρυθμιστή ή διαιτητή, κάνει σχόλια και θέτει τους κανόνες.

Το ποίημα αποτελείται από 64 στροφές που έχουν να κάνουν με τα 64 τετράγωνα της σκακιέρας. Η πρώτη στροφή είναι η κίνηση των Λευκών, η δεύτερη η κίνηση των Μαύρων και η τρίτη είναι ένα σχόλιο πάνω στους κανόνες από τον διαιτητή, δηλαδή τον Φενολιάρ. Υπάρχουν 21 κινήσεις του Καστέλβι, 20 κινήσεις του Βινιόλες, 20 σχόλια του Φενολιάρ, δηλαδή 61 στροφές πάνω στο ίδιο το παιχνίδι, καθώς και τρεις εισαγωγικές στροφές που εξηγούν την αλληγορία. Σύνολο 64 στροφές.

Ας δούμε την πρώτη εκείνη ιστορική παρτίδα (οι φίλοι του ιστολογίου που δεν ασχολούνται με το σκάκι ας μας συγχωρήσουν την παράθεση αυτού του "τεχνικού σημείου" κι ας το αγνοήσουν):
Castellvi-Vinyoles, Βαλένσια 1475.
1. ε4 δ5 2. εxδ5 Βxδ5 3. Ιγ3 Βδ8 4. Αγ4 Ιζ6 5. Ιζ3 Αη4 6. θ3 Αxζ3 7. Βxζ3 ε6 8. Βxβ7 Ιβδ7 9. Ιβ5 Πγ8 10. Ιxα7 Ιβ6 11. Ιxγ8 Ιxγ8 12. δ4 Ιδ6 13. Αβ5+ Ιxβ5 14. Βxβ5+ Ιδ7 15. δ5 εxδ5 16. Αε3 Αδ6 17. Πδ1 Βζ6 18. Πxδ5 Βη6 19. Αζ4 Αxζ4 20. Βxδ7+ Ρζ8 21. Βδ8 ματ

Και η πρώτη εισαγωγική στροφή του ποιήματος το οποίο η παρτίδα αυτή αναπαριστά (η γλώσσα είναι καταλανική):

Castellvi
(Març)

1- Trobant se Març ab Venus en un temple,
2- ensemps tenint Marcuri [en] sa presencia,
3- ordi hun joch de scachs, ab nou exemple:
4- prenent Raho per Rey sens preheminencia;
5- la Voluntat per Reyna ’b gran potencia;
6- los Pensaments per sos Orfils contemple;
7- Cavalls, Lahors ab dolça eloqüencia;
8- Rochs son Desigs que ’nçenen la membria;
9- Peons, Serveys pugnant per la victoria.